Dierenwelzijn versus dierenrechten

Wanneer het gaat over het gebruiken en doden van dieren is de algemeen heersende opvatting dat het wel oké is, zolang de dieren goed behandeld worden en een goed leven hebben gehad. Als dierenrechtenbeweging strijden wij echter niet voor dierenwelzijn (verbeteringen in de omstandigheden van de dieren) maar voor dierenrechten (en daarmee afschaffing van de onderdrukking van alle dieren).

In dit artikel ga ik in op de verschillen tussen dierenwelzijn en dierenrechten, en waarom het logisch is om voor dat laatste te strijden. Het is bedoeld voor zowel veganisten om inspiratie op te doen voor hun activisme en/of gesprekken over veganisme, als voor mensen die nog niet veganist zijn en meer willen weten over dit onderwerp.

Wat bedoelen we precies met ‘dierenrechten’?

Allereerst lijkt het me belangrijk om uit te leggen wat we precies bedoelen met dierenrechten. Soms krijgt men bij deze term associaties met stemrecht voor varkens of recht op onderwijs voor kippen. Dit is niet waar de dierenrechtenbeweging voor strijdt. Maar wat dan wel?

Filosoof Tom Regan (1938-2017) publiceerde in 1983 het boek ‘The Case For Animal Rights’. Volgens Tom Regan hébben dieren al rechten – geen wettelijke, maar morele rechten. We hoeven deze rechten alleen nog te respecteren.

Waarom hebben dieren dan deze rechten? Omdat ze, net als mensen, unieke individuen zijn die de wereld om zich heen ervaren, emoties hebben, bewust zijn van wat er met hen gebeurt en belangen hebben. Een recht is een middel om die belangen te beschermen. Het is in het belang van een individu om in leven te blijven en om niet gebruikt/gedood te worden voor het genot van een ander.

Negatief recht

Wanneer wij andere dieren beschouwen als gebruiksvoorwerpen, middelen of producten, en voor hen bepalen dat hun enige waarde is wat ze ons op kunnen leveren (geld, genot, vermaak) dan schenden we hun rechten. Het recht waar dieren bij gebaat zijn, is dus een negatief recht: het recht om niet als product of middel gebruikt te worden.

Een ander belangrijk persoon in de dierenrechtentheorie is Gary L. Francione. In tegenstelling tot Regan is Francione geen filosoof maar een professor in de rechten. Hij zette de Abolitionistische Benadering uiteen. Hij pleit voor het recht van dieren om niet het eigendom van een ander te zijn, en dus voor afschaffing – niet regulering – van de uitbuiting van dieren.

Waarom is een verbetering van de omstandigheden niet genoeg?

Het antwoord op deze vraag heeft twee kanten. Ten eerste moeten we kijken naar wat de jarenlange aandacht voor dierenwelzijn nu feitelijk heeft opgeleverd in de praktijk. Als je gaat kijken naar de verschillen tussen ‘gangbare’ dierlijke producten en de varianten met een ‘Beter Leven’ of ‘biologisch’ keurmerk erop, dan blijken deze verschillen minimaal te zijn. We hebben het bijvoorbeeld over: 0,8 vierkante meter voor een varken zonder keurmerk tegenover 1,0 vierkante meter ruimte voor een varken met een Beter Leven-ster. Aangezien de dieren een verkoopbaar product moeten opleveren, en welzijnsverbeteringen geld kosten, zullen deze verbeteringen ook nooit significant zijn. Er moet tenslotte winst gemaakt worden.

Maar de tweede kant van het verhaal is belangrijker. Het focussen op een beter welzijn gaat voorbij aan de vraag waar het eigenlijk om gaat: hoe kunnen we het überhaupt rechtvaardigen om voelende wezens als middel te gebruiken en te doden, zonder dat zij hiermee kunnen instemmen en zonder dat wij een noodzaak hebben om dit te doen?

Gary Francione beargumenteert dat het welzijnsdenken juist averechts werkt: door dierlijke producten te labelen met allerlei mooie termen, voelt de consument zich gerustgesteld en wordt het gebruiken van dieren eigenlijk alleen maar gepromoot.

Wat kunnen activisten doen om het paradigma te verschuiven van dierenwelzijn naar dierenrechten?

In een wereld vol welzijnsdenkers is het aan ons om dit paradigma te veranderen. Het is daarom belangrijk dat we met het relatief kleine aantal activisten en de tijd die we tot onze beschikking hebben, zorgen dat onze boodschap duidelijk overkomt. Die boodschap brengen we meestal over door middel van taal: in (outreach)gesprekken, persberichten, borden/spandoeken, websites enzovoort. In mijn periode als activist (nu ruim 3 jaar) heb ik steeds meer geleerd dat woordkeuze erg belangrijk is, en ik ben hier nog steeds mee aan het finetunen en experimenteren.

Allereerst is het belangrijk om in onze eigen uitingen niet mee te gaan in het welzijnsdenken. Wanneer we formuleringen gebruiken als (bijvoorbeeld) ‘misstanden in de bio-industrie’, ‘mishandeling’, ‘omstandigheden’, ‘toezicht’ of ‘intensieve veehouderij’, dan kan dit heel makkelijk geïnterpreteerd worden als een boodschap voor dierenwelzijn. Het kan (onbedoeld) impliceren dat er een goede manier is om dieren uit te buiten. Formuleringen als ‘het onnodig gebruiken en doden van dieren’, ‘rechtenschendingen’, ‘onrecht’ en ‘rechtvaardigheid’ geven veel duidelijker aan waar we voor staan en laten weinig ruimte voor een welzijnsinterpretatie.

Een vraag voor veganisten: zou je zelf weer dierlijke producten gaan eten/gebruiken als de dieren een goede airco hadden tijdens het transport, de stallen brandveilig waren, de dieren niet hutje mutje in hun eigen poep hoefden te staan en niet geslagen werden in het slachthuis? Als je antwoord hierop ‘nee’ is, waar ik even vanuit ga, dan zijn deze omstandigheden dus niet de uiteindelijke reden dat je veganist bent. Dus waarom zouden we daar tijdens onze kostbare outreach-tijd (teveel) op focussen, terwijl het gaat om het onderliggende onrecht: het feit dat mensen zich gerechtigd voelen om anderen te gebruiken als middel of als product?

Voorbeeldvragen

Een manier om je outreachgesprek mee te starten zou bijvoorbeeld kunnen zijn: ‘we staan hier om met jou te praten over een bepaald onrecht, en ook wat we tegen dit onrecht kunnen doen’. Tijdens een gesprek kun je diverse vragen stellen om de focus van welzijn naar rechten te verschuiven, zoals:

• Vind je dat we dieren respecteren als we ze gebruiken voor ons genot?
• Als het zou gebeuren op een manier die volgens jou ‘beter’ is, wat blijft er dan voor de dieren hetzelfde? En wat vind je daarvan?
• Beschouw je dieren als individuen of als producten?
• Vind je het verkeerd om dieren onnodig te gebruiken en doden?
• Vind je dat dieren hier voor ons zijn of met ons?
• Begrijp ik het goed van je, dat je het vooral verkeerd vindt hoe dieren gebruikt worden en niet zozeer dat ze gebruikt worden? Wat maakt het volgens jou oké om dieren te gebruiken en te doden als hier geen noodzaak voor is?

Ook denk ik dat het belangrijk is om een goede formulering te hebben als we uitleggen aan mensen wat veganisme nu eigenlijk is. Maak duidelijk dat veganisme geen dieet is, maar een rechtvaardigheidskwestie. Ikzelf gebruik tegenwoordig deze beschrijving: veganisme is het respecteren van (de rechten van) dieren door ze niet te gebruiken en doden.

Overigens wil ik met het bovenstaande niet zeggen dat iedere activist op dezelfde manier of met dezelfde woorden zijn of haar gesprekken moet voeren. Weet je veel over het klimaat, zoönosen, gezondheid en fitness of vegan celebrities, maak daar vooral gebruik van. En blijf tegelijkertijd duidelijk in je boodschap.

Verder lezen

Wil je meer lezen over dierenrechten, lees dan eens wat van/over Tom Regan en Gary Francione. Ook interessant zijn Roger Yates en Jeremy Hess, beiden geïnspireerd door de filosofie van Regan. Jeremy Hess heeft op zijn website ook een uitgebreid Language Document staan met allerlei suggesties voor taalgebruik bij het praten over dierenrechten en veganisme.

Ik hoop dat dit artikel voor niet-veganisten duidelijk heeft omschreven waarom dieren rechten hebben en waarom deze gerespecteerd moeten worden. Voor veganisten hoop ik dat ik hen heb kunnen inspireren voor hun volgende (outreach)gesprekken.

Dit artikel is geschreven door Thomas van waaromveganisme.nl.